بررسی تأثیر برخی تنظیم کننده های رشد بر اندام زایی گیاه استویا stevia rebaudiana bert.))

استویا با نام علمی stevia rebaudiana bertoni دارای ماده شیرینی (استویوزاید) در برگهایش می باشد که کالری زا نبوده و در کاهش میزان قند در افراد دیابتی و درمان فشار خون بالا موثر است. استویا منبع گلیکوزیدهای دی ترپن ازجمله استویوزید و گلیکوزید است که تخمین زده شده 100 تا 300 برابر شیرین تر از شکر می باشد. به دلیل قدرت جوانه زنی بسیار پایین بذر استویا، کشت بافت روشی مناسب برای تکثیر گیاه می باشد. تحقیق حاضر بصورت آزمایش فاکتوریل با طرح کامل تصادفی و چهار تکرار در دو قسمت اندام زایی مستقیم و غیر مستقیم (شامل مرحله کالوس زایی و سپس مرحله اندام زایی) به اجرا در آمد. محیط پایه برای تمامی آزمایشات محیط ms بود. دراندام زایی مستقیم از تیمارهای هورمونی (bap در غلظت های 5/0، 1، 5/1 و 2 میلی گرم برلیتر در ترکیب با سه نوع اکسین 2,4-d، iba و naa هرکدام با غلظت های 1/0، 2/0 و 5/0 میلی گرم برلیتر)، تیمار نوری (تاریکی، 2000، 4000و 6000 لوکس)، زغال فعال و ریزنمونه (برگ، جوانه جانبی و ساقه) استفاده شد. در اندام زایی غیر مستقیم و در مرحله کالوس زایی نیز تیمارهای هورمونی( bap با غلظت های 5/0، 1، 5/1 و 2 میلی گرم بر لیتر در ترکیب با دو نوع اکسین 2,4-d و naa هرکدام با غلظت های 5/0، 1، 5/1، 2، 5/2 و 3 میلی گرم بر لیتر)، نوری (شدت های نوری مشابه با اندام زایی مستقیم) و تنها ریزنمونه برگ استفاده گردید. کالوس های بدست آمده از این مرحله برای تولید اندام به محیط های اندام زایی با تیمارهای هورمونی مشابه اندام زایی مستقیم برده شدند. نتایج نشان داد از میان سه ریزنمونه در اندام زایی مستقیم جوانه جانبی بهترین ریزنمونه است زیرا هنگام بکارگیری آن به عنوان ریزنمونه بالاترین میزان اندام زایی (بالاترین درصد اندام زایی، 85%) همراه با تیمار هورمونی 5/1 میلی گرم بر لیتر bap به همراه 1/0 میلی گرم بر لیتر naa، در شدت نوری 6000 لوکس و در غیاب زغال فعال بدست آمد. در این حالت 23 عدد اندام اولیه (تعداد اندام های اولیه تشکیل شده) برروی هر ریزنمونه و با میانگین طولی 3/0 سانتی متر مشاهده شد. میانگین تعداد اندام رشد یافته در هر ریزنمونه در این تیمار 16 عدد بود. پس از مرحله اندام زایی اندام های اولیه به محیط رشد گیاهچه منتقل و نسبت رشد آنها در طی زمان در شدت های نوری متفاوت ( 2000 و 4000 و 6000 لوکس) بررسی شد. نتایج نشان داد که در شدت نوری 4000 لوکس می توان شاهد بالاترین طول گیاهچه (4/8 سانتی متر) بود. داده های بدست آمده در پژوهش حاضر حاکی از آن بود که شرایط بهینه رشد گیاه در این شدت نوری در هفته چهارم فرآیند رشد اتفاق می افتد، در نتیجه هفته آخر رشد، زمانی تعیین کننده و بحرانی برای رشد گیاه استویا است. در ادامه به بررسی عوامل موثر بر ریشه زایی گیاه در تیمارهای هورمونی (2,4-d، iba و naa هرکدام با غلظت های 0، 1 و 2 میلی گرم بر لیتر) و زغال فعال پرداخته شد. نتایج نشان داد که بهترین محیط ریشه زایی در حضور زغال فعال و در تیمار 1 میلی گرم بر لیتر iba بدست می آید که در این حالت 100 درصد ریشه زایی و بالاترین تعداد ریشه (11 عدد) با طول 13/7 سانتی متر را می توان مشاهده نمود. در این شرایط طول گیاهچه پس از سپری شدن زمان فرآیند ریشه زایی 8/12 سانتی متر (بالاترین طول ثبت شده) و تعداد گره در گیاه 7 عدد (بالاترین تعداد گره در گیاهچه ها) مشاهده شد. گیاهچه های حاصل با موفقیت با شرایط سازگار شده و به گلخانه منتقل گردیدند. از میان تیمارهای تست شده در آزمون کالوس زایی بالاترین میزان کالوس در تیمار 5/0 میلی گرم بر لیتر bap به همراه 5/1 میلی گرم بر لیتر naa و در شدت نوری 6000 لوکس بدست آمد. در این تیمار درصد کالوس زایی 100% و میانگین وزن نسبی کالوس در آن 5856 میلی گرم (بالاترین میزان بدست آمده) بود. بعد از اتمام یک ماه, کالوس ها به محیط های مختلف اندام زایی منتقل شدند ولی ساقه های بدست آمده از آزمون های اندام زایی خیلی زود از بین رفته و هیچ یک توان ایجاد گیاهچه نرمال را نداشتند. در نتیجه تحقیق حاضر نشان داد که همسو با نتایج دیگر محققان، برای تکثیر بهینه گیاه استویا در مقایسه با اندام زایی غیر مستقیم، اندام زایی مستقیم متدی کارآمد و با سرعت عمل بالاتر و درجه اطمینان بیشتری می باشد.